Ayasofya bazı şehirlerde müze bazılarında ise cami anlamında kullanılan bir kelimedir. Bu kelimenin anlamı ve önemi biz insanlar için çok büyük bir yere sahiptir. Ayasofya ile ilgili sözler söyleyerek bu kelimenin anlam ilişkisini daha kapsamlı araştırabiliriz. Alanında edebiyatçılar, tarihçiler, dinciler ve daha pek çok alanda görevli olanlar Ayasofya’nın ne olduğunu, hangi alanda incelenmesi gerektiğini daha detaylı bir şekilde anlatırlar. Onlar anlatırken eğitim ve öğretim süreçlerinde de biz kendi payımıza düşeni alırız.

Söylediğimiz her söz birbirinden farklı ve özeldir. Müslümanların en çok dikkat ettiği kelimelerde biri olan Ayasofya, bizlere güzel sözler söyletir. Camilere, müzelere giderek Fatih Sultan Mehmet’i anarız. Andığımız daha pek çok büyük isim vardır. Ayasofya’nın biz insanlara bırakmış olduğu etki de yine çok kapsamlıdır. Gezilip görülmesi gereken bir cami ya da müze içeriği taşıyan bu kelime insana bilmediği şeyleri kısa süre içinde öğretmeyi amaçlar. Öğretilen bu bilgiler daha sonraki yaşantımızda bize hep yol gösterici olacaktır.

Ayasofya İle İlgili Sözler

• İnsan, Ayasofya’yı düşündü mü, bir açılıyor ki ayakları!

• Sofya bilgelik demektir. Yani Ayasofya kutsal bilgelik anlamına geliyor. Ahmet Ümit

• Batı, İstanbul’un fethini ve Ayasofya’yı hiçbir zaman unutmadı. Halil İnalcık

• Ayasofya ruhtur, diğer camiler sadece bedendir. Ruhsuz bir bedenin ölüden farkı yoktur.

• Ayasofya kubbesiyle, sütunuyla İslâm’ındır, İslâm’ın kalacaktır. Hüküm Dergisi

• Bu olacak Ayasofya Bu muhakkak olacak. İkinci bir fetih yine bir ba’süba’delmevt. Osman Yüksel Serdengeçti

• Vatan Ayasofya, Hacı Bayram, Ak Şemseddin, Eyüp Sultan ve Hacı Bektaş’tır. Mustafa Kutlu

• Yerden altmış metre yüksekte ve çapı otuz iki metre olan kubbesi, başta deprem olmak üzere doğal ve yapay hiçbir afete yenilmemiştir. Selçuk Altun

• Yalnız manayı anlasak, yerine getirebilsek, Ayasofya’nın kapıları sabır taşı gibi çatlar, kendi kendisine açılır Necip Fazıl Kısakürek

• Ayasofya’dan sonra ancak üç yapı bu büyüklüğü aşabildi. Londra’daki Aziz Paul Katedrali, Roma’daki Aziz Pier Katedrali ve Milano’daki Duorno Katedrali…

• Ayasofya’nın kapılarıyla beraber ruhumuzu kilitlediler Ayasofya açılmalıdır Türk’ün bahtıyla beraber açılmalıdır Necip Fazıl Kısakürek

• İnsan aklıyla insan ruhunun birleşiminden doğan göksel mekana. O güne dek yapılmış tapınakların en büyüğüne, en genişine, en yükseğine, en aydınlığına. Ayasofya’ya. Ahmet Ümit

• Ayasofya’yı kapalı tutmak, bu toprağın üstündeki 30 milyon ve altındaki 30 milyar Türk’ün semaları tutuşturan lanetine hedef olmaktır. Hitabeler, Necip Fazıl Kısakürek

• Hem bu kahraman milletin ebedî bir medar-ı şerefi ve Kur’an ve cihad hizmetinde dünyada pırlanta gibi pek büyük bir nişanı ve kılınçlarının pek büyük ve antika bir yadigârı olan Ayasofya Câmii.

• 1370 yıl önce ana rahminde idik. Malazgirt’te dünyaya gözlerimizi açtık. Söğüt kırlarında çocukluğumuzu geçirdik. Ayasofya’nın minareleri altında büluğa erdik. Nurettin Topçu ,

• İlk yağmurda akacakmışçasına açık kiremit tonundaki dış cephe boyası, bin beş yüz yaşındadır. Yapı malzemeleri yedi buçuk yılda temin edilip, yapımı beş yıl (532-537) sürmüş kiliselerin Shakespeare’idir o.

• Günümüze gelene kadar Ayasofya bir sevgi bir model bir düşkünlük bir timsal bir merak hayranlık bazen hınç bazen şaşkınlık, bazen de itiraz, çokça efsane olarak kaldı. Sedat Bornovalı

• Türkiye olarak başımız dertten kurtulmuyor. Bunun sebebi Fatih Sultan Mehmed’in bedduası olabilir! Ayasofya’yı tekrar Fatih’in vasiyetine uygun hale getirirsek, belki başımız dertten kurtulur. Yavuz Bahadıroğlu

• Batı, İstanbul’un fethini ve Ayasofya’yı hiçbir zaman unutmadı. Avrupa’nın Haçlı görüşü Papalık eliyle devam ediyor. Avrupa’nın idealist gençleri Türkiye aleyhine çalışır. Mesut Doğan  

• Mahzun Ayasofya Ulu mabed, neye hicrana büründün böyle, Fatih’in devrini bir nebzecik olsun söyle! Beş vakit loşluğunda saf saftık, Davetin vardı dün ezanlarda, Seni ey mabedim utansınlar, Kapayanlar da, açmayanlar da! Arif Nihat Asya

• Fethin sembolü manası kalbgâhı Ayasofya’dır. Ayasofya kapalı kaldıkça kalbimiz çalışmıyor demektir. Sultan Fatih’in fetihten muradı Ayasofya’yı camiye tahvil ederek hilâli salibe galebe kılmaktır. Ahmet Haluk Dursun

• Divan-ı Hümâyûn toplantıları bütün İslam dünyası için bir numaralı camii olan Ayasofya’da üyelerin sabah namazını kılmalarından sonra başlar. Zaten Osmanlılarda mesai başlangıcı her zaman sabah namazı sonrasıdır. Bedestenler, çarşılar da bu düzene göre açılır. İlber Ortaylı

• Gençler! Bugün mü, yarın mı bilemem fakat Ayasofya açılacak! Öylesine açılacak ki, bu millete iyilik etmiş sanılan kötülerle, kötülük etmiş sanılan iyilerin gizli dosyaları da onun mahzenlerinde ele geçecek. Necip Fazıl Kısakürek

• Ayasofya ayrıca padişahların çoğunlukla Cuma namazlarını kıldıkları yerdir. Saray taşındığında da önemini yitirmemiş, Fatih’ten başlayan geleneklerin bir bölümü devam etmiştir. Padişah Cuma veya bayram namazına başka bir camiye gidebilir ama Kadir Gecesi’nde mutlaka Ayasofya’da olurdu. Erhan Altunay

• Ne mutlu mübârek bir kulu imiş Allah’ın Belde-i tayyibeyifeth eden padişahın Hak yerine getirdi en büyük niyâzını: Kıldı Ayasofya’da ikindi namazını. İşte o günden beri Türk’ün malı İstanbul. Başkasının olursa yıkılmalı İstanbul! Nazım Hikmet

• İmparatorluk mimarisi imparatorluğun kendisine benzer: Kayserlerin tahtına yerleşmek için karargah payitahtlarda yeni fethedilmiş şehirlerde bir yığın mirası, geleneği ayıkladı, birçok incelikleri denedi, sonunda Fatih’in pazısı büyük şehrin kapılarını kendisine açtığı zaman kudretinden emin Ayasofya’nın yanı başına geçip oturdu. Ahmet Hamdi Tanpınar

• Ayasofya da tıpkı Kudüs’teki Süleyman Mabedi gibi kutsal kaya üzerindedir ve oradaki kutsallık anlayışının bir devamıdır. Ayasofya’yı bugünkü ihtişamlı mimarisiyle inşa ettikten sonra Justinyanus’un yumruğunu havaya kaldırıp Ey Süleyman! Seni geçtim! Diye haykırışı da, aslında iki mabet arasındaki bu rekabete bir atıftır.

• Justinyanus’un bu haykırışının ve Hazreti Süleyman’la aralarındaki rekabetin sembolik ifadesi, Ayasofya’daki İmparator Kapısı’nın üzerindedir. Ayasofya’da İmparator Kapısı üstündeki tapınak sembolü, Kudüs’teki tapınağın ta kendisidir. Ancak bu kez Süleyman’ın mabedi değil, Justinyanus’un mabedi Ayasofya dünyanın en kutsal tapınağı haline gelmiştir. Erhan Altunay

• Ayasofya’yı ibadete açacak olan partinin memlekette fevkalade itibarı yükselir. Hayrettir, bu bile kimseyi kıpırdatmamıştır. Akla aykırı bir şey. Kedinin kedilik yapmaması gibi bir şey. Ters bir şey, insan düşünürken idrak etmekte bocalıyor. Ayasofya yeniden cami olarak açılsın için her ne söylenen olursa milletin arzusuna tercüman olur. Cahit Zarifoğlu, Mavera dergisi 1977

• İstanbul İmparatoru On birinci Konstantin, Ayasofya’dan çıkarak ata bindiği gecenin ertesi günü, Ayasofya’nın kapısı önünde, yirmi iki yaşında bir delikanlı atından yere atlayacak, secde edecek ve secdeden doğrularak, resmi kavuğunu çıkaracak, yerden aldığı toprağı başına atacak, İstanbul fethini nasip eden Allah’a şükredecek. Bu delikanlının adı artık Fatihtir, Sultan Mehmed değil. Mithat Cemal Kuntay

• Bir zamanlar eteklerini dalgaların yaladığı kaya kilisesi Ayasofya’da, her şeyi varlığın en kalıcı parçası taşlar söylüyor. Ama bu, kırılmış parçalanmışlıklara, taş üstünde taş kalmamışlıklara bakınca insanın taşa da o kadar güvenesi gelmiyor. Her şey gelip geçici. Taşlar bile üzerine kazınmış isimleri hakkıyla muhafaza edememişken, hangi bellek, üzerinden geçeni gitmez diye biliyor? Nazan Bekiroğlu  

• Ben, henüz yavru sayılacak yaşlarımda, Ayasofya’daki bu Kadir gecelerini görmüştüm. Çocuk ruhum, o gecelerde, binlerce ve bir çocuk görüşü için, on binlerce Müslümanın ses, bir ruh, bir vücut gibi dalgalanışı karşısında derin heyecan duyar, sanki ruhum yanardı. Benim o yaşta gördüğüm Ayasofya kubbesi bugünkünden defalarca büyüktü. Bu kubbenin o gecelerdeki maneviyatını ise, sonraları, Edirne Selimiye Camii‘nde ve bilhassa İstanbul’un Süleymaniye’sinde, bu sefer, daha milli bir gururla görmüştüm. NihadSâmi Banarlı

• Kubbe, en serbest ve en muhteşem tekâmülünü ve mesnet açıklığındaki rekorunu Roma’ da değil, İstanbul’ da buldu. Geniş ve cür’etkarane yapılmış kubbesiyle Ayasofya, o ana kadar yapılan bütün emsalini gölgede bırakmıştır. İnşa eden üstatların temayülü, şarki Doğu Roma’nın emperyalizmini bir timsal halinde tebarüz ettirınekti. Heybetli bir görünüşle nazarları üstüne çekmek emeliden doğan ilk saray kilisesi budur. BrunoTaut

• İşte giriyorlar şehre. Bir kılıçsa da Fatih, ilim kınından sıyrılmış. Alimlerle yan yana yürüyor: Akşemseddin, Molla Fenari, Akbıyık Sultan, Kızılca Bedreddin, Şeyh Sinan… Rumlar Akşemseddin’e çiçek verebilmek için yarışıyorlar Sultan sanıp. Akşemseddin, Sultan Mehmed ben değilim odur, ona gidin! Diyerek Fatih’i, Fatih, Sultan benim ama siz yine ona gidin! Hocamdır! Diyerek Akşemseddin’i işaret ediyor. Üç gün sonra dünya yeniden kuruluyor. Ayasofya’da ilk hutbeyi okuyor Akşemseddin. Fatih’in arzusu üzerine Ebu Eyyub el-Ensârî’nin kabrini buluyor eliyle koymuş gibi.Ali Ural

• Bütün büyük tapınaklarda olduğu gibi Ayasofya’nın da olağanüstü büyüklüğü iki amaca hizmet ediyordu. İlki, insanın Tanrı’ya olan saygısını göstermek için ne kadar ileri gidebileceğini kanıtlıyordu. İkincisi, inananlar için bir şok terapisi vazifesi görüyordu. Burası o kadar görkemli bir mekandı ki; içeri girenler ne kadar küçük olduklarını hissediyor, egoları kayboluyor, fiziksel varlıklarının ve dünyadaki önemlerinin Tanrı’nın karşısında ufacık kaldığını. Yaradan’ın ellerinde bir atom parçası kadar küçüldüklerini hissediyorlardı. Dan Brown   Söz ola kese savaşı, Söz ola kestire baş

• Ayasofya’daki İsa Mesih’in portresiyle ilgili bu iddia çok uzun yıllardır bilinmesine rağmen son birkaç yıldır gündeme getirilmeye başlanmıştır. İddianın sahiplerine göre Ayasofya’daki DesisMozaiği’nde görülen kişi gerçekte İsa Mesih (jesusChrist) değil, onun adı altına alınarak gerçek kimliği tarihten silinmiş olan Anadolu Ermiş’i TyanalıApollonius’ tur! TyanalıApollonius genç yaşında Pisagorcu (Pythagorean) bir gizli (occult) örgütüne inisiye edilmişti. Sayılar ve onların sırları ile ilgilenen ve bunlardan yola çıkarak çeşitli öngörüler, kehanetler ve varsayımlar oluşturan bu örgütün 1. Yüzyıldaki ünlü kişisi Apollonius’tu. Sayılar ve bunlara ait numeroloji aynı zamanda astroloji, alşimizm ve Hermetizm ile bağlantılıydı. Sayıların ezoterik (içsel/batıni) değerleri bu Hermetistlere göre insanların hayatlarını yönlendirmekteydi.  Aytunç Altındal

• Ayasofya geçmişimizdir Peygamber müjdesiyle fethi gerçekleştiren şerefli kumandan ve askerlerin bir hatırasıdır. Fethin sembolüdür. Kilise iken cami olması tarihin akışını değiştirmiştir. Biz Ayasofya’nın cami olması ile bütün dünyaya şunu ilan etmişizdir kendisine hizmetle şereflendiğimiz değerlerimiz diğer bütün değer sistemlerinin üstündedir. Camileşerek asli hüviyetini bulan bu mübarek yapı ezanı, tekbiri ve beş vakit eda edilen namazı ile adalet ve aşk ile yücelen bir hâkimiyetin sembolü olmuştur. O cami olarak durdukça üstünlük devam etmiş, düşme emareleri görüldüğünde onun da tadı kaçmaya başlamıştır. Mehmet Lütfi Arslan  

• Ayasofya, mimari gelenek anlamında gerçek sahibini Osmanlılarda buluyordu. Zira Anadolulu ik mimarın (Aydınlı Antemios ve Miletli lsidoros’un) eseri olan Ayasofya, ne Doğuda, ne de Batıda bir challenge (meydan okuma) olarak kabul edilmiş, göklerde bir defa görülen ve sonrasında uzayın derinliklerine ağan bir kuyruklu yıldız gibi çocuksuz kalmıştır. Oysa bin yıldan fazla bir zaman sonra OsmanlıIann, daha önce adeta bir program dahilinde başlattıkları tek ve merkezi kubbeli mekan arayışları, Ayasofya’run meydan okuması karsısında tahrik olacak ve Edirne Selimiye Camiinde zirvesine ulaşacak mükemmel bir merkezi kubbeli cami formunu geliştirmeyi başaracaklardır. Böylece lbnRüşdü Batıya vermiş olan Müslümanlar, karşılığında Ayasofya’yı almışlardır. Mustafa Armağan

• FATİH SULTAN MEHMED’İN AYASOFYA VAKFİYESİ

• İşte bu benim Ayasofya Vakfiyem, dolayısıyla kim bu Ayasofya’yı camiye dönüştüren vakfiyemi değiştirirse, bir maddesini tebdil ederse onu iptal veya tedile koşarsa, fasit veya fasık bir teville veya herhangi bir dalavereyle Ayasofya Camisi’nin vakıf hükmünü yürürlükten kaldırmaya kastederlerse, aslını değiştirir, füruuna itiraz eder ve bunları yapanlara yol gösterirlerse ve hatta yardım ederlerse ve kanunsuz olarak onda tasarruf yapmaya kalkarlar, camilikten çıkarırlar ve sahte evrak düzenleyerek, mütevellilik hakkı gibi şeyler ister yahut onu kendi batıl defterlerine kaydederler veya yalandan kendi hesaplarına geçirirlerse ifade ediyorum ki huzurunuzda, en büyük haram işlemiş ve günahları kazanmış olurlar.

• Bu sebeple, bu vakfiyeyi kim değiştirirse; Allâh’ın, Peygamber’in, meleklerin, bütün yöneticilerin ve dahi bütün Müslümanların ebediyen LANETİ ONUN VE ONLARIN ÜZERİNE OLSUN, azapları hafiflemesin onların, haşr gününde yüzlerine bakılmasın. Kim bunları işittikten sonra hala bu değiştirme işine devam ederse, günahı onu değiştirene ait olacaktır. Allah’ın azabı onlaradır. Allah işitendir, bilendir. Fatih Sultan Mehmed Han